Bitkiler Düşünebilirler mi?

Bitkiler aptal mi, degil mi? Bilim adamlarinin uzerinde kafa yordugu son konulardan biri de bu. Almanya'nin Bonn Universitesi botanik bilimi uzmanlarinca yapilan arastirmalarsa bu belirsizlige isik tutuyor.

Yaklasik iki yuzyil once bitkilerin uremesinin nasil gerceklestigi, bitkilerde de erkek ya da disi siniflandirilmasi yapilip yapilamayacagi tartisiliyordu. Yapilan arastirmalar bitkilerin cinsel kimlikleri oldugunu ve kendilerine ozgu cinsel yasam surduklerini ortaya koydu.

Gecen yuzyildaysa bitkilerin bir bagisiklik sistemine sahip olup olmadigi tartisildi. Bu arastirmalar sonucunda da bitkilerin bir bagisiklik sistemine sahip oldugu, ancak insan ya da hayvanlardakinden farkli isledigi belirlendi.

Bitki bilimi “botanik” uzmanlarinin uzerinde kafa yordugu son soruysa, bitkilerin bir sinir sistemine sahip olup olmadigi… Bitkiler de bizim gibi bir beyine ve sinirlere sahip mi? Cogu uzmanin bu soruya yaniti “hayir” iken, Almanya’da yapilan son deneyler aksini ortaya koyuyor…

Misir kokunde beyin izleri...
“Evrim Teorisi” ile bilim ve dusunce dunyasinda devrim yaratan Ingiliz biyolog Charles Darwin henuz 150 yil once bitkilerin cok sayida reaksiyon gosterme yetenegine sahip, komplike varliklar oldugunu ispatlamisti.

Ancak bilim adamlarinin, bitkisel sinir sistemi ya da botanik norobiyoloji kavramlari hakkindaki tartismalari gunumuze dek devam ediyor. Son donemde bilim adamlarini birbirine dusuren baska bir tartisma konusu daha ortaya cikti.

Zira Bonn Universitesi’nden Frantisek Baluska yaptigi arastirmalar sonucunda misir bitkisinin koklerinde bitkinin beyni olarak kabul edilebilecek bazi yapilar kesfetti. Frantisek Baluska, “Floransa’daki bir arastirma grubuyla yaptigimiz ortak calismalar cercevesinde, bitkilerin koklerindeki elektrik akimlarini ve bu yondeki faaliyetleri ortaya koyduk.

Bu koklerde hayvanlarin beyin dokusunu olusturan hucre yapisina benzer olusumlara rastladik. Ancak bu konudaki arastirmalar henuz baslangic safhasinda oldugundan bitkiler icin ‘beyin’ ifadesini kullanmiyoruz. Bunun yerine ‘kumanda merkezi’ tanimlamasini tercih ediyoruz.” diyor.

"Akilli" kokler is basinda!
Frantisek Baluska, 90’li yillarda Slovakya’dan Almanya’ya burslu olarak gelmis. Kendisi su an Bonn ve Bratislava universitelerinde ogretim uyesi olarak gorev yapiyor. Baluska, bitkiler uzerinde yuruttugu arastirmalari daha anlasilir kilmak icin bilgisayarini acip, onundeki monitoru isaret ediyor. Bilgisayar ekraninda bitki koklerini gosterir bir sema beliriyor. Frantisek Baluska, onundeki semadan bitki koklerinin ust kisminda yer alan bolgeyi gostererek ekliyor:

“Bilgilerin islenip nakledilmesi gorevi goren bir bolge kesfettik. Bu bolge, sinir hucrelerinin uzantilari olan ve bu hucreler arasinda baglantiyi saglayan sinapslara benziyor. Hucre iskeletini olusturan bu incecik baglar, kucucuk baloncuklarin, yani vezikullerin muthis bir hizla -kokun buyume bolgesinde oldugundan daha hizli bir sekilde- iletilmesini sagliyor. Bu kisim disaridan bakildiginda devre disiymis, buyumuyormus izlenimi uyandiriyor. Iste bu vezikullerin hizli bir bicimde olusturulup iletilmesi islemi sinapslarin calisma prensibiyle birebir ortusuyor.”

Botanik bilimci Frantisek Baluska, bitkilerdeki bilgi islem surecinin oncelikle bitki koklerinde olustugunu belirtiyor. Ornegin kokler isigi ya da zehri algilayabiliyor. Disaridan alinan “isik” veya “zehir” verisi, kok uclarindaki buyume merkezine iletiliyor. Buna gore kokler de ne yone dogru buyuyecegini belirleyebiliyor.

Bu goruntu, misir bitkisinin koklerinde bilgilerin islenip nakledilme semasini gosteriyorBildunterschrift: Bu goruntu, misir bitkisinin koklerinde bilgilerin islenip nakledilme semasini gosteriyor

"Iletisim zeka gerektirmez!"
Baluska ve arastirma ekibindeki uzmanlarin elde ettigi son veriler bitkilerin de bir nevi sinir sistemine sahip oldugunu ortaya koyuyor. Ancak arastirmanin ilk sonuclarina mesafeyle yaklasan uzmanlar da yok degil. Uzun yillardan beri bitkilerin elektrofizyolojisi uzerine arastirmalar yapan Gießen Universitesi'nden botanik bilimci Hubert Felle, bitkilerin elektrik akimlari sayesinde dis dunya ile iletisim halinde oldugunu, ancak bunu bir sinir sistemine benzetmemek gerektigini savunuyor.

Felle, buna ornek olarak bitkilerin bas dusmanlarindan yaprak biti ya da tirtillarla olan iletisimini gosteriyor.

Hubert Felle, “Bitkilerin bulunduklari yerden baska bir yere kosup kacmasi mumkun degil. Kaslara, bacaklara sahip degiller. Bu yuzden disaridan gelebilecek olasi tehlikelere karsi baska bir savunma sistemi kullanmak durumundalar. Bunu da kisa bir sure icinde, dusmaninin isini bozarak yapiyorlar. Yani ilk saldiridan yarim ya da bir saat sonra birtakim maddeler salgiliyorlar. Bu maddeler bitkinin tadini kotulestiriyor, hatta dusmani zehirleyebiliyor.” diyor.